Om dataene i Matvaretabellen
Dataene i Matvaretabellen inneheld informasjon om korleis næringsstoffdataene brukast, kor dei kjem frå og definisjonen av kvart enkelt næringsstoff.
Innhald på denne sida
- Generelt om dataene i Matvaretabellen
- Kvar kjem næringsstoffverdiane frå?
- Definisjonar av næringsstoff
Tabellen er eit viktig oppslagsverk og reiskap i matforvaltning og ernæringspolitikk, i undervisning og opplysningsarbeid og for helsepersonell og forskarar. Matvaretabellen kan òg brukast av næringsmiddelindustrien som grunnlag for næringsdeklarasjonar og ved matproduksjon.
Den offisielle norske Matvaretabellen er eigd av Mattilsynet. Det praktiske arbeidet utførast av Mattilsynet, i samarbeid med avdeling for ernæringsvitskap ved Universitetet i Oslo.
Generelt om dataene i Matvaretabellen
Næringsstoffverdiane i Matvaretabellen er ikkje eksakte verdiar, men utgjer representative nivå for innhald av næringsstoff.
Variasjon i næringsstoffinnhald i matvarer
Det vil alltid vere noko variasjon i innhaldet av næringsstoff i same type matvare. I vegetabilske matvarer kan næringsstoffinnhaldet variere med sort, dyrkingsvilkår og grad av mogning. Næringsinnhaldet i animalske matvarer kan variere med rase, fôring og slaktealder. Innhaldet i fisk og skaldyr varierer òg med kor og når på året dei er fanga, og kva dei har ete. Tilhøve under lagring, transport, industriell bearbeiding og/eller tillaging i hushaldet kan påverke næringsinnhaldet i matvarene. Skilnader i analysemetodar eller utrekningsmetodar kan òg gje mindre skilnadar.
Gjennom tillaging av mat kan næringsstoffinnhaldet endre seg. Til dømes vil steikt kjøt eller fisk ha eit høgare innhald av energigjevande næringsstoff enn råvarene, sidan noko av vatnet fordampar under steikinga. Andre matvarer vert tilført vatn under tillaginga, til dømes ris og pasta. Dei vil få eit lågare innhald av energi og energigjevande næringsstoff etter tillaginga. Innhaldet av vitamin og mineral kan bli lågare etter varmebehandling av matvarer.
Spiseleg del
Alle tabellverdiane gjeld for 100 g spiseleg vare. Det vil seie næringsstoffinnhaldet etter at skinn, skal, bein, innmat eller anna som vanlegvis ikkje vert ete er fjerna. Matvarene i Matvaretabellen har verdi for spiseleg del som er gjeven i prosent.
Manglande eller ukjente verdiar
Når næringsstoffverdien er 0 kan det enten vere at næringsstoffet ikkje er til stades i matvara eller at mengda er så lita at næringsstoffet ikkje kan påvisast gjennom analyse.
Databasesystem
Mattilsynet brukar matvaredatabasesystemet FoodCASE i arbeidet med Matvaretabellen. FoodCASE er eit internasjonalt databasesystem til bruk i arbeid med matvaredata, basert på kodeverk og utrekningsmetodikk til det europeiske matvaredatanettverket EuroFIR.
Matvaredatabasesystemet FoodCASE (foodcase.org)
Det europeiske matvaredatanettverket EuroFIR (eurofir.org)
Kvar kjem næringsstoffverdiane frå?
Det er fleire måtar å framskaffe næringsstoffdata på, og dataene i Matvaretabellen kjem frå ulike kjelder.
Alle næringsstoffverdiane har ein referanse, der det står om verdien kjem frå analyse, er utrekna, lånt frå andre kjelder eller liknande.
Dataene i Matvaretabellen kjem frå ulike kjelder.
- Analysar av matvarer
- Lån av data frå andre matvaretabellar
- Lån av data frå matindustrien
- Matvarer som er rekna som oppskrift
- Andre utrekningar
Analysar av matvarer
Analysar av matvarer er rekna som gullstandarden for næringsstoffverdiar i matvaretabellar. Mattilsynet gjennomfører kvart år eitt eller fleire analyseprosjekt for å skaffe verdiar for aktuelle matvaregrupper.
Lån av data frå andre matvaretabellar
Ein del av matvarene i Matvaretabellen har lånte næringsstoffverdiar frå andre matvaretabellar. til dømes matvarer som seljast i fleire land eller råvarer som ikkje blir dyrka i Noreg.
Matvaretabellen har lånt verdiar frå:
- Sjømatdatabasen (Havforskningsinstituttet)
- Livsmedelsdatabasen (livsmedelsverket.se)
- Fineli (fineli.fi)
- Frida (fooddata.dk)
- Ciqual (anses.fr)
- Food Databanks/Mc Cance & Widdowson (quadram.ac.uk)
- NEVO (rivm.nl)
- Swiss Food Composition Database (naehrwertdaten.ch)
- Food Data Central (fdc.nal.usda.gov)
Lån av data frå matindustrien
Matindustrien kan levere data til Matvaretabellen.
Les meir om korleis du kan levere data til Matvaretabellen
Matvarer som er berekna som oppskrift
Samansette matvarer, slik som til dømes middagsrettar eller kaker, er ofte rekna frå oppskrift. Det vil seie at vi har utarbeida ei representativ oppskrift for matvara, og deretter rekna ut næringsstoffverdiane basert på ingrediensane i oppskrifta.
Matvaretabellen følgjer ein oppskriftsberekningsprotokoll (norden.org), som Livsmedelsverket (Sverige), Universitetet i Oslo og Mattilsynet har utvikla.
Når vi reknar ut næringsstoffverdiar frå oppskrifter, blir òg endringar i vassinnhald og innhald av næringsstoff som følgje av tillaginga utrekna.
Vektendring: Når mat blir tillaga, til dømes gjennom koking eller steiking, vil innhaldet av vatn ofte endre seg. Til dømes vil ris som vert kokt bli tilført vatn gjennom kokinga, medan fisk som blir ovnsstekt vil miste vatn gjennom fordamping. Når vassinnhaldet endrar seg i ei matvare, vil òg konsentrasjonen av dei andre næringsstoffa endre seg. Vi brukar vektendringsfaktorar for å rekne ut grad av endring i vassinnhaldet i matvarene.
Endring i næringsstoffinnhald etter varmebehandling: Når matvarer blir varmebehandla kan innhaldet av enkelte næringsstoff endre seg. Til dømes vil innhaldet av ein del B-vitamin bli lågare etter at matvara er varmebehandla. Vi brukar retensjonsfaktorar for å berekne grad av endring i innhaldet av vitamin og mineral i matvarene.
Andre utrekningar
Enkelte næringsstoff blir rekna ut via formlar, slik som vitamin A og salt. Les meir om det nedanfor.
Vatn blir rekna ved differanse: Vatn = 100 – (karbohydrat + kostfiber + feitt + protein + alkohol + oske).
Ein del næringsstoff finst naturleg ikkje i nokre matvaregrupper. Til dømes er det ikkje vitamin B12 i grønsaker. Desse næringsstoffa har verdien null.
Definisjonar av næringsstoff
Tabellen viser kva næringsstoff som er i Matvaretabellen, og informasjon om utrekning av næringsstoffa.
| Namn på næringsstoff | Definisjon/ utrekningsmetode | Næringsstoffkode frå EuroFIR |
|---|---|---|
| Energi | Energiinnhaldet visast i kilojoule (kJ) og kilokaloriar (kcal). Energiinnhaldet er rekna i henhold til Matinformasjonsforordninga, med desse omrekningsfaktorane: 1 g fett = 37 kJ eller 9 kcal | ENERCJ/ENERCC |
| Feitt | I Matvaretabellen er det verdiar for: total mengde feitt Enkeltfeittsyrer
Feittsyrer utgjer vanlegvis 90-95 % av feittinnhaldet, men i enkelte matvarer kan denne delen vere mykje lågare. Resten av feittet består av glyserol, men òg noko kolesterol, plantesterol og fosfolipid. Difor kan det vere skilnad i mengde totalfeitt og mengde feittsyrer i ei matvare. Det er viktig å vere merksam på at dei publiserte verdiane for feittsyrer er eit utval av enkeltfeittsyrer i matvarene, ikkje ein fullstendig feittsyreprofil. Summen av enkeltfeittsyrene vil vere lik eller lågare enn summen av metta, einumetta og fleirumetta feittsyrer eller sum omega 3/ omega 6-feittsyrer. Det er difor heller ikke alltid samsvar mellom summen av enkeltfeittsyrene og summen av metta, einumetta og fleirumetta feittsyrer. | FAT FASAT FATRS FAMS FAPU FAN3 FAN6 F12:0 F14:0 F16:0 F18:0 F16:1 F18:1 F18:2CN6 F18:3N3 F20:3N3 F20:3N6 F20:4N3 F20:4N6 F20:5N3 F22:5N3 F22:6N3 |
| Kolesterol | CHORL | |
| Karbohydrat | Karbohydrat vert rekna som summen av stivelse og sukkerartar. Ver merksam på at andre kjelder kan rekne karbohydrat via differanse, det vil seie at karbohydrat = 100 – (vatn, feitt, protein, alkohol, kostfiber og oske). Karbohydrat rekna ved differanse vert ofte noko høgare enn karbohydrat rekna som summen av stivelse og sukkerartar. | CHO |
| Sukkerartar | Sukkerartar (mono- og disakkarid) omfattar naturleg førekomande glukose (druesukker), fruktose (fruktsukker), laktose (mjølkesukker), maltose (maltsukker) og farin/sukker (sukrose) eller anna sukker som er tilsett under bearbeiding og matlaging. | SUGAR |
| Stivelse | STARCH | |
| Tilsett sukker | Verdiane for tilsett sukker omfattar raffinert eller industrielt framstilt sukker i form av glukose, fruktose, laktose, maltose, sukrose, glykosesirup og andre hydrolyserte stivelsesprodukt som glukosesirup og høgfruktosesirup, som er tilsett under industriell produksjon eller ved tillaging heime. Naturleg førekomande sukkerartar i frukt, grønsaker og mjølk vert ikkje rekna som tilsett sukker. | SUGAD |
| Fritt sukker | Verdiane for fritt sukker omfattar tilsett sukker og sukkerartar som naturleg førekjem i honning, sirup, fruktjuice og fruktjuicekonsentrat. | SUGAN |
| Kostfiber | Kostfiber er ikke rekna med i karbohydrat. Verdiane for kostfiber er basert på ulike definisjonar av kostfiber, avhengig av når verdien er frå. Frå 2015 er dei norske analyseverdiane basert på metodane AOAC 2009.01/AOAC 2011.25. Desse metodane inkluderer både høgare og lågare molekylvektfraksjonar. Eldre analyseverdiar og dei fleste verdiane som er lånt frå andre er basert på eldre definisjonar av kostfiber som til dømes AOAC 985.29 og AOAC 991.43. Desse metodane inneheldt færre fiberfraksjonar. For enkelte matvaregrupper vil fiberverdien derfor vere noko lågare for desse enn dei som er basert på den nyaste analysemetodane. | FIBT |
| Protein | Innhaldet av protein er rekna ut frå analysert innhald av nitrogen. Utrekningsfaktoren frå nitrogen til protein varierer med matvaras samansetning av aminosyrer:
| PROT |
| Alkohol | Ved merking av alkoholhaldig drikke er innhaldet av alkohol vanlegvis gjeve som volumprosent. I Matvaretabellen er innhaldet av alkohol rekna om til vektprosent, det vil seie gram pr. 100 g drikk. For øl, vin og anna alkoholhaldig drikke med omtrent same eigenvekt som vatn, det vil seie 1, er vektprosenten berekna som 0,8 gonger volumprosenten. Likør og søt vermouth har ein høgare eigenvekt, på 1,1 og 1,05 grunna sukkerinnhaldet. Rein sprit har eigenvekt 0,95. | ALC |
| Vitamin A | Det er to utrekningsmetodar for vitamin A i Matvaretabellen. Vitamin A (RAE) reknast som summen av retinol + 1/12 betakaroten, med eininga retinolaktivitetsekvivalenter (RAE). NB: Begge utrekningane av vitamin A inkluderer berre retinol og betakaroten, ikkje andre karotenoid som α-karoten og β-kryptoxantin. | VITA RETOL CARTB |
| Vitamin E | Vitamin E reknast som alfatokoferolekvivalentar (mg-TE). Det finst fleire vitamin E-sambindingar (tokoferol og tokotrienol), men det er berre alfatokoferol som har vitamin E-aktivitet. | VITE |
| Vitamin D | VITD | |
| Vitamin B1/ tiamin | Verdiane for tiamin er gjevne som tiaminhydroklorid. | THIA |
| Vitamin B2/ riboflavin | RIBF | |
| Vitamin B3/niacin | Nikotinsyre + nikotinamid | NIA |
| Niacinekvivalentar | Niacinekvivalentar er rekna som summen av preformert niacin og niacinaktiviteten frå aminosyra tryptofan. 60 mg tryptofan gjev same vitaminaktivitet som 1 mg niacin. Innhaldet av tryptofan varierer med kva type protein matvaren inneheld. Følgjande faktorar er brukt ved utrekning av niacinekvivalentar: Proteinkjeld / Innhald av tryptofan | |
| Vitamin B6 | Pyridoksin + pyridoksal + pyridoksamin | VITB6 |
| Folat | Folsyre + derivat av folsyre | FOL |
| Vitamin B12 | VITB12 | |
| Vitamin C | Vitamin C reknast som summen av askorbinsyre og dehydroaskorbinsyre. Enkelte verdiar som er lånt frå andre matvaretabellar kan berre innehalde askorbinsyre. | VITC |
Natrium Salt | Salt blir rekna som (natrium x 2,5)/1000 Det kan vere stor variasjon i kor mykje salt som vert tilsett under industriell produksjon og ved matlaging. Natrium- og saltverdiane for tillaga rettar og samansette matvarer er difor usikre. | NA NACL |
| Kalsium | CA | |
| Jern | Jern (Fe) finst både som hemjern og ikkje-hemjern i matvarer. Verdiane for jern i Matvaretabellen omfattar begge formene. | FE |
| Kalium |
| K |
| Magnesium |
| MG |
| Sink |
| ZN |
| Selen |
| SE |
| Kobber |
| CU |
| Fosfor |
| P |
Jod | ID |
Les meir om næringsstoffa i maten (Helsenorge.no)
Bruk av «plantebasert» og andre vegetarrelaterte omgrep
I Matvaretabellen nyttast inntil vidare omgrepet «plantebasert» for matvarer som har same bruksområde som meieri- og kjøtprodukt. Både dette omgrepet og andre vegetarrelaterte omgrep er under utgreiing, og Matvaretabellen vil bli oppdatert med nye namn på matvarer og matvaregrupper når omgrepa er avklart.
Bruk av Anbefalt dagsinntak i Matvaretabellen
I Matvaretabellen kan ein sjå kor mykje ei matvare bidreg til anbefalt dagsinntak av vitamin og mineral. Verdiane for anbefalt dagsinntak er henta frå Helsedirektoratets referanseverdiar for inntak av næringsstoff (helsedirektoratet.no). I Matvaretabellen omfattar anbefalt inntak både anbefalt inntak (RI) og adekvat inntak (AI).
Andre presiseringar om dataene
Vi gjer merksam på at Matvaretabellen omtalar matvarekategoriar. Det er verksemdenes ansvar at dei konkrete produkta merkast og marknadsførast i tråd med dei til kvar tid gjeldande reglar for bruk av ernærings- og helsepåstandar samt matinformasjon om, og marknadsføring av, næringsmiddel.
I Matvaretabellen nyttast inntil vidare omgrepet «plantebasert» for matvarer som har same bruksområde som meieri- og kjøttprodukt. Både dette omgrepet og andre vegetarrelaterte omgrep er under utgreiing, og Matvaretabellen vil bli oppdatert med nye namn på matvarer og matvaregrupper når omgrepa er avklart.
Klassifisering
Matvaretabellen inneheld to typar klassifisering av matvarer – LanguaL-kodar og vitskaplege namn. Du finn LanguaL-kodane og vitskaplege namn i fana Klassifisering i den blå boksen som kjem opp når du klikkar på ei matvare i Matvaretabellen. Alle matvarene har LanguaL-kodar. LanguaL er ein europeisk klassifiseringsstandard for matvarer. Alle matvarer som er råvarer er klassifisert med vitskapleg (latinsk) namn.