1. The page is not available in english
    English homepage

5. Forventningar om mål for internkontrollen

IK-akvaforskrifta krev at de skal fastsette mål i arbeidet med internkontroll. Det betyr mål som gir grunnlag for styring og forbetring av forhold som påverkar fiskehelse og fiskevelferd.

Mann i arbeidstøy står ved en merd og studerer en fisk han har i hånden
Målet for smoltkvalitet? Foto Mattilsynet

Dette er særleg aktuelt når krav i regelverket opnar for fleire akseptable løysingar. Til dømes korleis de skal sikre god velferd for fisken. Slike krav kallast gjerne funksjonskrav. Krava retter seg mot resultatet, ikkje korleis de kjem fram til dette. Verksemda må då sjølv finne gode løysningar for å nå måla. Der det er stilt meir spesifikke krav, kan verksemdene i større grad styre direkte etter desse krava. Døme på funksjonskrav: 

  • Matlova § 19: Enhver skal utvise nødvendig aktsomhet, slik at det ikke oppstår fare for utvikling eller spredning av smittsom dyresykdom. 
  • Dyrevelferdslova § 3: Dyr skal behandles godt og beskyttes mot fare for unødige påkjenninger og belastninger. 
  • Akvakulturdriftsforskrifta § 5: Akvakulturdrifta skal være helsemessig og fiskevelferdsmessig forsvarlig.

5.1 5.1 Konkrete og evaluerbare mål

Ved bruk av styringssirkelen skal verksemda evaluere kor god oppdrettsdrifta har vore og i kva grad dei har nådd måla.

Funksjonskrava i regelverket kan vere lite detaljerte og vanskelege å styre etter. De er då avhengige av å bryte ned krava i meir "operasjonelle" målsettingar med tilhøyrande tiltak. Eit døme kan vere kravet til forsvarleg fiskevelferd. Ein måte å setje seg eit konkret mål her kan være å definere ein verdi for akseptabel dødelegheit. Målet kan vere til dømes 5 % per produksjonssyklus. Det er avgjerande at måla er konkrete for å få til ei god evaluering. Med utgangspunkt i målsettingane, må de arbeide med tiltak for å nå måla. Det kan vere førebyggande tiltak eller avbøtande tiltak.

5.2 5.2 Døme på mål

Låg dødelegheit, god tilvekst og slakteresultat med høg prosentdel superiorfisk er døme på meir overordna mål.

Slike overordna målsettingar må brytast ned og konkretiserast om det skal vere mogleg å styre etter dei og evaluere måloppnåinga. Korleis vil de konkretisere målsettinga om at tilveksten skal vere god? Eller at dødelegheita skal vere låg?

Parametrar som gir eit mål på mengde (prosentdel) fisk som ikkje er i god form kan fungere som indikatorar på fiskehelse og fiskevelferd, til dømes:

  • Dødelegheit som følgje av sjukdom og påkjenning ikkje skal overskride ein viss verdi
  • Velferdsindikatorar systematisert i SWIM systemet
  • Tal på fisk med kronisk avmagring pga. smittsam og ikkje smittsam sjukdom.
  • Tal på taparfisk som følgje av dårleg settefisk (lite smoltifisert, svak og liten smolt, vaksineskader osv.)
  • Tal på fisk med sår, derformitetar eller andre helse- og velferdsproblem.
  • Fôrfaktor per tidsintervall som indikator for tilvekst (månad, halvår, år)

Dette er faktorar som konkretiserer fiskevelferd og fiskehelse og samstundes kan evaluerast. Fleire av dei nemnde indikatorane som er vanleg å bruke i den økonomiske styringa, er også eigna indikatorar for verksemdene si styring og forbetring av arbeidet med fiskehelse og fiskevelferd. Tap og fôrfaktor er døme på det

5.3 5.3 SMARTE mål

Ved at akvakulturnæringa set seg "SMARTE" mål (Spesifikke, Målbare, Aktuelle, Realistiske, Tidsavgrensa, Evaluerbare) vil målstyringa av oppdrettsdrifta bidra til betre styring og framgang for produksjonen.

Det kan vere nødvendig at måla er periodisert for ulike livsfasar og på fiskegruppenivå for at dei skal vere evaluerbare og dermed fungere i styringssirkelen. Det er særleg aktuelt å utvikle gode mål på dei områda verksemda har størst utfordringar med helse og velferd for fisken.

5.4 5.4 Evaluering

Allereie ved planlegging av tiltaka må de avgjere kva data som trengst for å få til ei god og reell evaluering.

Målretta registreringar kan vere nyttige for å få til gode evalueringar. Det vil vere eit godt grunnlag for korrigerande tiltak, slik styringssirkelen legg opp til.

Oppdrettsdrifta bør evaluerast gjennom heile produksjonssyklusen. Etter ei kvar mindre eller større evaluering kan det vere behov for korrigerande tiltak. Viss det er teikn på at forholda for fisken er dårlege, er det behov for snarleg gjennomgang av drifta. Delevalueringar og avvikshandtering gjennomført i driftsfasa bør også inngå i sluttevalueringa av ein produksjonssyklus.

Når ein produksjonssyklus er avslutta, er det nødvendig med ein total gjennomgang av fiskehelse og fiskevelferd for å kome fram til ei meir overordna resultatanalyse. Gjennomgangen av ein driftssyklus vil vise om drifta ved ein lokalitet har lukkast med omsyn til fiskehelse og fiskevelferd. Basert på ei endeleg evaluering av produksjonssyklusen skal de kome fram til relevante korrigerande tiltak som må kome med i planane for komande utsett av fisk.

Ansvaret for å avdekke svikt er ikkje avgrensa til enkeltståande hendingar og avvik, men er ei generell plikt for å følgje opp resultata.